NS zou in juridische procedures tegen Fyra-fabrikant AnsaldoBreda nauwelijks kansen hebben gehad, ondanks het slechte materieel dat de fabrikant sinds eind 2011 had geleverd. Dat zei directeur Financiën & Deelnemingen Wouter Raab van het ministerie van Financiën in zijn verhoor voor de parlementaire enquêtecommissie Fyra.
Zeven treinen waren al betaald. Er was al een aanbetaling gedaan voor de treinstellen die nog in productie waren. Er was al met die treinen gereden en de inspectie had de vergunningen al verleend om te mogen rijden op het Nederlandse spoor. Raab:
NS kreeg daarom in 2014 ook van Financiën, enig aandeelhouder van NS, toestemming om met AnsaldoBreda te onderhandelen over een schikking. Daarbij moest een bedrag binnengehaald worden van om en nabij de 125 miljoen euro, was het mandaat waarmee financieel directeur Engelhardt Robbe naar die onderhandelingen werd gestuurd.
Dat leverde NS een eenmalig bedrag van 125 miljoen euro op en de toezegging dat NS mee zou delen in de opbrengst als AnsaldoBreda er alsnog in zou slagen om die afgekeurde treinstellen aan een andere vervoerder te verkopen. AnsaldoBreda zou daartoe verplicht zijn als er meer dan zeven treinstellen verkocht zouden worden.
Kosten NS: 772 miljoen euro
Tot op de dag van vandaag heeft de fabrikant overigens nog niet één treinstel weten te verkopen. In het totaal heeft het Fyra-drama NS 772 miljoen euro gekost. Want er lag uiteindelijk die schikking. “Maar zeven treinen waren al betaald, er waren aanbetalingen gedaan voor de treinstellen die nog geleverd moesten worden”, zo rekende Raab de commissie voor.
De topambtenaar van Financiën was vooral verbaasd over het gemak waarmee de Inspectie in juni 2012 de treinen geschikt had bevonden voor exploitatie op het Nederlandse spoor.
“Als ik een auto uit Duitsland importeer, wordt die door de Rijksdienst voor het Wegverkeer binnenste buiten gekeerd. Maar met een trein die met 250 kilometer per uur over het spoor raast met tweehonderd passagiers, gaat het blijkbaar zo.”
Belangen voor staat waren groot
Uit het verhoor van Raab bleek verder dat de staat sinds 2011 zo’n groot financieel belang had bij de concessie van de hogesnelheidslijn dat het geen optie meer was om de NS in 2013 opzij te schuiven, nadat de Fyra-treinstellen eerder dat jaar wegens defecten, storingen en uitval van het spoor waren gehaald.
De staat was financieel zo betrokken geraakt bij de hogesnelheidslijn door een deal die toenmalig minister Schultz in 2011 met de NS sloot. Daarbij werd de concessie uit 2002 ingetrokken en vervangen door een geïntegreerde concessie van de hogesnelheidslijn en die van het hoofdrailnetwerk. NS kreeg die concessie onderhands, zonder openbare aanbesteding.
Het terugdraaien van de concessie aan de NS voor exploitatie van de hogesnelheidslijn naar Brussel en Parijs kostte de staat bijna een miljard euro, maakte Schultz destijds al schoorvoetend bekend. NS moest 166 miljoen bijpassen, de ministeries van Financiën en Infrastructuur en Milieu hoestten de resterende miljard euro op, aldus Raab.
Vanuit Financiën was er volgens hem geen alternatief: de overheid had 2,2 miljard euro aan inkomsten ingeboekt op basis van de concessie-overeenkomt uit 2002. Zonder interventie zou de uitbater, HSA, failliet zijn gegaan en zou de hsl tegen veel lagere opbrengsten opnieuw openbaar aanbesteed hebben moeten worden.
Toch tweede kans NS
Minister Dijsselbloem van Financiën voelde wel voor het opzij schuiven van de NS, zo bleek uit interne mails waar de commissie over beschikt. Formeel was dat in mei en juni van 2013 ook nog wel een optie, zo bevestigde Raab.
“Want als Apple een verkeerde iPhone lanceert, dan gebeurt er toch ook wel iets.”
Uiteindelijk verhinderde Dijsselbloem dat de raad van commissarissen van NS op 29 mei 2013 het voornemen om definitief te stoppen met de Fyra kon doorzetten. De minister liet Raab bellen met de raad van commissarissen met de mededeling dat hij als aandeelhouder meer tijd wilde hebben om over zo’n ingrijpend besluit te kunnen nadenken.
Voorafgaand aan besluitvorming daarover in de ministerraad op 7 juni vond er nog crisisberaad plaats in de top van de PvdA. Bij dat beraad waren de ministers Dijsselbloem en Asscher aanwezig, verantwoordelijk staatssecretaris Mansveld en PvdA-fractievoorzitter Diederik Samsom. Daarbij ging het om de positie van Mansveld, die de Tweede Kamer eerder had toegezegd dat de problemen rond de Fyra zouden worden opgelost.
Uiteindelijk werd in de ministerraad besloten om NS tot september de kans te geven om met een alternatief voor de Fyra te komen. Tegelijkertijd mochten andere vervoerders ook met biedingen komen. Maar veel enthousiasme voor andere aanbieders was er op het ministerie van Infrastructuur en Milieu niet. “Bieders die zich meldden, kregen een ambtelijk afwijzingsbriefje van het ministerie,” hield commissielid Ton Elias Raab voor.
Fyra-verhoren
Tot en met vrijdag worden in totaal 40 getuigen onder ede gehoord door de enquêtecommissie, om zo te weten te komen hoe het hsl-project zo kon mislukken. Eerder vandaag was Engelhardt Robbe, sinds 2010 financieel directeur bij NS, op bezoek.
Het was de bedoeling dat Timo Huges, de vorige week opgestapte topman van NS, vrijdag zou langskomen. Dat gaat niet door. In plaats daarvan is Robbe, die tijdelijk waarneemt voor Huges als CEO, nogmaals opgeroepen.